Ngôi cổ tự trăm năm vắng bóng nhà sư ở làng khoa bảng nổi tiếng Ninh Bình

Di tích kiến trúc nghệ thuật chùa Keo Hành Thiện toạ lạc tại làng Hành Thiện (tỉnh Ninh Bình). Không chỉ nổi bật với kiến trúc độc đáo, ngôi chùa còn gắn liền với câu chuyện kì bí về việc không có sư trụ trì suốt bao đời nay.

Nằm gần ngã ba sông Ninh Cơ và sông Hồng, làng Hành Thiện từ lâu nổi tiếng là vùng đất hiếu học, nơi sản sinh nhiều danh nhân, trí thức kiệt xuất. Nơi đây còn được gọi là làng khoa bảng.

Đặc biệt hơn, mảnh đất này còn lưu giữ nhiều công trình cổ, tiêu biểu là chùa Keo Hành Thiện - di tích kiến trúc nghệ thuật đặc sắc của vùng đồng bằng Bắc Bộ.

Di tích kiến trúc nghệ thuật chùa Keo Hành Thiện gồm chùa Keo trong (Thần Quang tự) và chùa Keo ngoài (Đĩnh Lan tự).

Thần Quang tự có lịch sử khởi dựng từ thời Lý, do Thiền sư Dương Không Lộ cho xây dựng vào năm 1061 trên đất Giao Thuỷ (thuộc tỉnh Nam Định cũ, nay là tỉnh Ninh Bình), với tên gọi ban đầu là Nghiêm Quang tự. Năm 1167, chùa được đổi tên thành Thần Quang tự.

Năm 1611, một trận lũ lớn trên sông Hồng đã cuốn trôi làng mạc, trong đó có ngôi chùa cổ. Một bộ phận cư dân ở vùng đất Giao Thuỷ xưa dời sang phía nam sông Hồng lập nên làng Hành Cung (sau đổi là Hành Thiện) và xây dựng ngôi chùa Keo mới, còn gọi là chùa Keo Hành Thiện.

Trải qua hơn 400 năm, chùa Keo Hành Thiện đã nhiều lần được trùng tu, mở rộng nhưng vẫn giữ được các giá trị kiến trúc nghệ thuật tiêu biểu thời Hậu Lê.

Hiện nay, chùa Keo Hành Thiện tọa lạc trên khu đất rộng hơn 1ha, gồm các hạng mục như tam quan ngoại, tam quan nội kiêm gác chuông, phủ Mẫu, hành lang, chùa Phật, đền Thánh, nhà Tổ và các công trình phụ trợ. Chùa được dựng hoàn toàn bằng gỗ lim với hệ thống cột, vì kèo chạm khắc tinh vi. Kiến trúc chùa theo kiểu “nội công, ngoại quốc”, gồm 121 gian liên hoàn, bố cục đối xứng qua trục linh đạo.

Phía trước chùa Keo Hành Thiện là hồ bán nguyệt phẳng lặng, mặt nước trong vắt soi bóng gác chuông cổ kính, tạo nên một khung cảnh thanh tịnh hiếm thấy nơi đồng bằng sông Hồng.

Tam quan nội kiêm gác chuông của chùa tọa lạc sát đường đi, gồm 5 gian, được xây dựng theo lối kiến trúc chồng diêm hai tầng tám mái - một hình thức đặc trưng của kiến trúc cổ Việt Nam. Toàn bộ khung gác chuông được dựng bằng gỗ lim quý, giữ nguyên dáng vẻ bền vững và thuần Việt. Đây là một công trình cổ, còn bảo lưu nhiều yếu tố gốc từ thế kỷ XVII, thời kỳ khởi dựng ngôi chùa.

Chùa Keo Hành Thiện được phối thờ theo kiểu “tiền Phật, hậu Thánh”, vừa là nơi thờ Phật, vừa là nơi tưởng niệm Đức Thánh tổ - Thiền sư Dương Không Lộ. Ngài là một bậc cao tăng có công lớn với vương triều Lý, từng được phong Quốc sư kiêm Đại pháp sư và là người khởi dựng ngôi chùa.

Cách tam quan nội một khoảng sân gạch rộng là chùa Phật, được thiết kế theo hình chữ “Công”, gồm tiền đường năm gian, thiêu hương ba gian và thượng điện ba gian mái cong. Dù đã trải qua nhiều lần trùng tu, chùa vẫn giữ được những đường nét kiến trúc tinh tế, tỉ mỉ của thời khởi dựng. Từng mảng chạm khắc gỗ, từng bức phù điêu đều thể hiện tay nghề điêu luyện của nghệ nhân xưa, phản ánh một thời kỳ vàng son của nghệ thuật dân gian Việt Nam.

Không gian thờ tự bên trong chùa trang nghiêm và linh thiêng. Hương khói nhẹ bay hòa cùng tiếng chuông ngân tạo cảm giác yên bình, khiến khách hành hương như lạc vào cõi thiền định giữa đời thường. Với những giá trị tiêu biểu về kiến trúc, lịch sử và văn hóa, chùa Keo Hành Thiện đã được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng di tích lịch sử quốc gia đặc biệt từ năm 2016. Đến năm 2019, lễ hội chùa Keo Hành Thiện tiếp tục được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Một điều đặc biệt khiến chùa Keo Hành Thiện khác biệt so với hầu hết các ngôi cổ tự khác là suốt hơn trăm năm qua, nơi đây không có sư trụ trì. Theo ông Nguyễn Vũ Phô (sinh năm 1959), người hiện đảm nhiệm việc trông coi chùa, mọi công việc hương khói, quét dọn, đón khách, hướng dẫn du khách lễ Phật đều do dân làng Hành Thiện tự nguyện thay nhau đảm trách. Chức “thủ từ” tại chùa được duy trì qua nhiều đời theo truyền thống “cha truyền con nối”.

Hiện chùa có 30 thủ từ luân phiên nhau trông nom, mỗi người phụ trách trong vòng 15 ngày. Ban đêm, luôn có hai người cùng túc trực, đảm bảo an toàn cho di tích.

Ông Phô chia sẻ: “Gia đình tôi đã tám đời liên tiếp đảm nhận việc làm thủ từ chùa Keo Hành Thiện. Tôi nghe các cụ kể lại rằng, xưa kia từng có vài vị sư được cử về trụ trì nhưng chỉ ở được ít ngày rồi lặng lẽ rời đi, không ai rõ lý do. Từ đó, dân làng coi việc không có sư trụ trì như một lệ làng, và chúng tôi vẫn tiếp nối truyền thống ấy cho đến nay”.

Với nhiều người ngoài, việc một ngôi cổ tự bề thế, nổi tiếng như chùa Keo Hành Thiện mà không có sư trụ trì là điều lạ lùng, thậm chí mang màu sắc huyền bí. Nhưng với người dân Hành Thiện, đó lại là nét văn hóa riêng, một tập tục đã trở thành nếp sống tâm linh. Họ quan niệm rằng, Phật và Thánh vẫn ngự nơi đây, và trách nhiệm của con người là giữ cho chốn ấy thanh tịnh, nguyên vẹn.

Dù không có sư trụ trì, chùa Keo Hành Thiện vẫn được chăm nom chu đáo, sạch sẽ, ngăn nắp. Hàng năm, hàng vạn du khách thập phương tìm về đây không chỉ để lễ Phật cầu an mà còn để cảm nhận vẻ đẹp cổ kính, trầm mặc và thanh tịnh của một ngôi chùa lưu giữ hồn Việt. Giữa nhịp sống hiện đại, chùa Keo Hành Thiện vẫn là điểm đến của sự bình yên - nơi mà mỗi tiếng chuông ngân lên như nhắc nhở con người nhớ về cội nguồn văn hóa và đạo lý ngàn đời.

Theo VietNamNet