Nhân kỷ niệm 42 năm thành lập Giáo hội Phật giáo Việt Nam (1981 – 2023), Đại đức Thích Minh Ân, Ủy viên HĐTS, Phó Chánh Văn phòng 2 Trung ương Giáo hội nhận định tổng quan về những thành tựu mà GHPGVN đã đạt được, qua bài viết “Nhìn lại chặng đường 42 năm hình thành và phát triển Giáo hội Phật giáo Việt Nam”.
1. Đôi nét hình thành GHPGVN
Hơn 2000 năm trước, khi Đạo Phật du nhập vào nước ta, Phật giáo Việt Nam luôn đồng hành cùng dân tộc, luôn gắn liền với những thăng trầm cùng dân tộc trải qua nhiều thời đại và trong mọi hoàn cảnh. Cách đây 42 năm, một sự kiện có ý nghĩa lịch sử trọng đại đối với Tăng, Ni, cư sĩ, Phật tử Việt Nam đã diễn ra. Lần đầu tiên trong lịch sử hơn 2000 năm Phật giáo du nhập vào Việt Nam, các tổ chức giáo hội, hệ phái Phật giáo trong cả nước Bắc tông, Nam tông, Khất sĩ và Phật giáo Khmer, từ mọi miền đất nước đã chung sức, đồng lòng, với một quyết tâm sắt đá, thống nhất thành lập ngôi nhà chung GHPGVN. Sự gắn kết mật thiết này đã hòa quyện nhuần nhuyễn giữa truyền thống đạo đức của tổ tiên với tinh thần từ bi, trí tuệ, vị tha, vô ngã của đạo Phật, Sự hòa quyện này đã tạo nên dấu ấn sinh động trong công cuộc dựng nước, giữ nước và phát triển đất nước từ ngàn xưa, cho đến hôm nay và mãi mãi muôn đời sau.
Trải qua nhiều thời đại với những thăng trầm cùng dân tộc, các tổ chức Phật giáo Việt Nam (PGVN) đã ý thức được rằng muốn có sức mạnh thật sự phải cùng nhau đoàn kết, tập hợp cùng nhau trong một tổ chức để chấn hưng đạo pháp. Cuộc vận động thống nhất Phật giáo lần thứ nhất (năm 1951) với sự tham dự của 6 đoàn thể Phật giáo ở 3 miền; Cuộc vận động thành lập Hội Phật giáo thống nhất Việt Nam ở các tỉnh/thành phố phía Miền Bắc (năm 1957, 1958); Cuộc vận động thống nhất Phật giáo năm 1964 tại Miền Nam để thành lập nên “Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất”. Tuy nhiên, sự thống nhất của 3 cuộc vận động này chưa được trọn vẹn vì đây không phải là sự thống nhất của Phật giáo trên toàn quốc mà chỉ là sự thống nhất của một số tổ chức Phật giáo hay của một khu vực, vùng miền. Đầu năm 1980, theo nguyện vọng của toàn thể Tăng Ni, cư sĩ, Phật tử, các vị giáo phẩm đại diện cho các tổ chức hệ phái lớn của Phật giáo họp tại thành phố Hồ Chí Minh đã quyết định thành lập “Ban Vận động thống nhất Phật giáo” để xúc tiến cuộc vận động thống nhất Phật giáo trong phạm vi cả nước, bao gồm đại diện của 9 tổ chức, hệ phái: Hội Phật giáo Thống nhất Việt Nam (ở miền Bắc); Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất (Ấn Quang); Ban Liên lạc Phật giáo yêu nước thành phố Hồ Chí Minh; Giáo hội Phật giáo cổ truyền Việt Nam; Giáo hội Tăng già Nguyên thuỷ Việt Nam; Hội đoàn kết sư sãi yêu nước Tây Nam bộ (Phật giáo Nam tông Khmer); Giáo phái Khất sĩ Việt Nam; Giáo hội Thiên Thai giáo quán tông; Hội Phật học Nam Việt.
Tháng 11/1981, Đại hội thống nhất Phật giáo đã được tổ chức tại chùa Quán Sứ, Hà Nội với sự tham dự của 168 vị Giáo phẩm, Tăng, Ni, cư sĩ đại diện cho 9 tổ chức, hệ phái nói trên để thành lập nên một tổ chức chung của Phật giáo cả nước lấy tên là “Giáo hội Phật giáo Việt Nam”. Tại lời nói đầu của Hiến chương, GHPGVN đã khẳng định: Sự thống nhất PGVN đặt trên nguyên tắc: “Thống nhất ý chí và hành động, thống nhất lãnh đạo và tổ chức, tuy nhiên, các truyền thống hệ phái và phương tiện tu hành đúng chính pháp vẫn được duy trì”, và xác định phương châm hoạt động của GHPGVN là: “Đạo pháp – Dân tộc – Chủ nghĩa xã hội”, “GHPGVN là tổ chức Giáo hội duy nhất đại diện cho Tăng Ni, Phật tử Việt Nam trong và ngoài nước”. Hiến chương GHPGVN đã khẳng định: “Mục đích của GHPGVN là điều hoà, hợp nhất các tổ chức, hệ phái PGVN cả nước để hộ trì hoằng dương Phật pháp và tham gia xây dựng bảo vệ Tổ quốc, phục vụ dân tộc, góp phần xây dựng hoà bình, an lạc cho thế giới”.
2. GHPGVN đồng hành cùng đất nước xây dựng và bảo vệ Tổ quốc
Kế thừa truyền thống hơn 2.000 năm lịch sử phát triển của PGVN, GHPGVN ra đời tháng 11 năm 1981 đến nay đã trải qua 42 năm, trong tiến trình đó Giáo hội Phật giáo Việt Nam (GHPGVN) đã có những bước phát triển rất tích cực, rõ nét trong tất cả các mặt, liên tục đổi mới và đồng hành phát triển cùng đất nước, đóng góp tích cực cho công cuộc phát triển kinh tế xã hội, bảo tồn và phát huy những giá trị di sản văn hóa dân tộc. PGVN là tôn giáo có truyền thống “hộ quốc an dân, đồng hành cùng dân tộc”, luôn gắn bó với vận mệnh của đất nước. Lịch sử đã chứng minh, khi đất nước hùng cường thì Phật giáo hưng thịnh; khi Tổ quốc lâm nguy, Phật giáo sẵn sàng đứng lên tham gia chống giặc ngoại xâm, góp phần giành lại độc lập cho dân tộc. Trải qua hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, các nhà sư cùng đông đảo Tăng, Ni và Phật tử tự nguyện nhập ngũ lên đường tham gia kháng chiến, phần lớn các chùa trên khắp mọi miền đất nước đều là cơ sở hoạt động bí mật của cách mạng, nuôi giấu cán bộ và là hậu phương vững chắc cho những chiến sĩ cách mạng đi đến thắng lợi cuối cùng. Điểm lại lịch sử cho thấy, các triều đại Đinh, Lê, Lý, Trần đã thể hiện tinh thần tự chủ, độc lập, anh dũng của dân tộc; đồng thời khẳng định tinh thần gắn liền đạo pháp với dân tộc của PGVN. Sự kiện các Thiền sư Không Lộ, Tuệ Tĩnh, Vạn Hạnh… đã hết lòng phò vua giúp nước, xây dựng xã tắc vững bền vì bách tính. Đặc biệt, Điều ngự Giác hoàng Trần Nhân Tông đã hai lần khoác áo chiến bào cùng toàn dân kháng chiến chống quân xâm lược Nguyên Mông; khi đất nước yên bình, Ngài nhường ngôi cho con và vượt qua trở ngại lên núi Yên Tử tu thiền, trở thành Sơ tổ Thiền phái Trúc Lâm Việt Nam. Kế thừa và phát huy truyền thống vẻ vang của PGVN, GHPGVN đã đồng hành cùng nhân dân cả nước tiến hành công cuộc đổi mới trong tinh thần hòa hợp, đoàn kết và với phương châm “phụng đạo, yêu nước”, Giáo hội đã quan tâm hướng dẫn tín đồ, phật tử sinh hoạt theo đúng chính pháp, góp phần xây dựng cuộc sống lành mạnh và có những hoạt động đáp ứng cho nhu cầu tâm linh của đông đảo Phật tử; phù hợp với tâm tư, nguyện vọng của Tăng, Ni, Phật tử; là nguồn cổ vũ lớn lao cho tăng ni, phật tử ở trong và ngoài nước tin tưởng vào đường hướng hành đạo của Giáo hội, góp phần làm cho Giáo hội ngày càng phát triển vững mạnh trong lòng dân tộc.
Với tư cách là thành viên trong khối Đại đoàn kết toàn dân, GHPGVN, Tăng, Ni, phật tử Việt Nam luôn luôn gắn liền với dân tộc trong mọi hoạt động xã hội, thực hiện đúng phương châm “Đạo pháp – Dân tộc – Chủ nghĩa Xã hội”. Các Ban Trị sự tỉnh/thành hội Phật giáo trong toàn quốc thường xuyên động viên tăng, ni, phật tử tại địa phương hoàn thành tốt các phong trào ích nước lợi dân, bảo vệ tổ quốc, bảo vệ môi trường, xây dựng nếp sống văn hóa văn minh trên địa bàn khu dân cư, tham gia các đoàn thể, các hoạt động xã hội, vì lợi ích của đất nước và dân tộc như tham gia ứng cử Đại biểu Quốc hội, Hội đồng Nhân dân, Mặt trận Tổ quốc các cấp từ trung ương đến địa phương. Nhiều vị chức sắc tu hành được người dân tin tưởng bầu là Đại biểu Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp; vai trò đặc biệt của sư sãi trong việc vận động quần chúng xây dựng đời sống văn hóa, kinh tế xã hội ở các địa bàn dân cư. Các vị tăng, ni tiếp tục đẩy mạnh việc truyền bá đạo pháp tại vùng sâu, vùng xa, biên cương, hải đảo để tinh thần Phật giáo tiếp tục được lan tỏa nơi phên dậu của Tổ quốc. Trải qua 42 năm xây dựng và phát triển, GHPGVN luôn nỗ lực phát huy tinh thần phụng đạo yêu nước, quyết tâm giữ vững tinh thần độc lập dân tộc, đúng theo ý nghĩa “phụng sự chúng sinh tức là cúng dường chư Phật, trang nghiêm cho Thế gian tức là trang nghiêm Tịnh độ chư Phật tại thế gian”.
3. GHPGVN đồng hành cùng gia đình và xã hội giáo dục các thế hệ thanh thiếu niên
Đứng trước thực trạng xã hội đang có hiện tượng suy thoái nền đạo đức, GHPGVN nhiều năm qua đã có những hoạt động thiết thực để góp phần suy giảm sự suy đồi đạo đức trong thanh thiếu niên. Từ Trung ương Giáo hội đến các địa phương, các chùa, tự viện, thiền viện… đã tổ chức nhiều khóa tu dành cho thanh thiếu niên, các trại hè thanh thiếu niên, các hoạt động Phật pháp. Hàng năm, GHPGVN đã chỉ đạo cho các ban, viện cùng các vị Tăng, ni tích cực tổ chức các Hội nghị sinh hoạt giáo lý cho phật tử vào các dịp lễ lớn của Phật giáo như Đại lễ Phật Đản, Vu Lan báo hiếu, ngày Phật thành đạo,… và phối hợp với các chùa, cơ sở tự viện, thiền viện, tịnh xá, đạo tràng tổ chức hàng nghìn khóa bồi dưỡng giáo lý đạo Phật cho tầng lớp thanh thiếu niên phật tử mỗi năm, nổi bật là phong trào khóa tu mùa hè, khóa tu sinh viên hướng về Phật pháp, khóa tu một ngày an lạc, hội trại tuổi trẻ Phật giáo trên khắp cả nước đã thực sự thu hút được hàng trăm nghìn thanh thiếu niên tham gia và có kết quả tích cực góp phần giúp cho các em trao dồi đạo đức, hiểu được lễ nghi, phải trái, hiếu thuận, nhân quả, tội phước, sự biết ơn, đền ơn, báo ân, báo hiếu cha mẹ, thầy cô và các bậc tiền nhân… để các em có được nếp sống lành mạnh, văn minh, biết ơn với tổ tiên, ông bà và có trách nhiệm với cộng đồng xã hội.
4. GHPGVN phát huy sứ mệnh hoằng pháp và truyền thông trong thời đại mới
Hoằng pháp là một trong những Ban được hình thành sớm kể từ khi GHPGVN thành lập, Ban Hoằng pháp đóng vai trò của một Ban chuyên trách đem ánh sáng từ bi, trí tuệ của đạo Phật đến tất cả quần chúng, nói cách khác đem đạo vào đời một cách hữu hiệu nhất, Kế thừa sự nghiệp thiêng liêng của chư Phật, chư Tổ và đường lối lãnh đạo đúng đắn của Giáo hội, với vai trò Sứ mệnh Hoằng pháp, có thể nói trong suốt 42 năm qua, ngành Hoằng pháp đã hoàn thành một số công tác phật sự quan trọng góp phần đáng kể trong việc hoằng dương chánh pháp, xây dựng một GHPGVN ổn định và phát triển. Điển hình như đào tạo được 14 khóa giảng sư, tổ chức thành công các hội thảo qui mô mang tính toàn quốc và nhiều khóa hội thảo Hoằng pháp khu vực bồi dưỡng kiến thức Hoằng pháp cho tăng ni và tập huấn Hoằng pháp viên cho phật tử và tổ chức thành công hàng ngàn đạo tràng thuyết giảng cho hàng triệu đồng bào phật tử thính pháp. Bên cạnh đó đối với công tác hoằng pháp tại hải ngoại đã có những thành tựu nổi bật như các chuyến hoằng pháp quốc tế đã tập hợp Tăng ni, tín đồ Phật giáo kiều bào hướng về Giáo hội, hướng về quê hương đất nước, đoàn kết xây dựng ngôi nhà chung GHPGVN và bảo vệ tổ quốc vững mạnh.
Ban Hoằng pháp và Ban Thông tin- Truyền thông Trung ương đã có sự phối hợp nhịp nhàng và hiệu quả trong việc truyền bá chánh pháp, nhanh chóng cập nhật, đưa tin chính xác các hoạt động Phật sự của Giáo hội, Bên cạnh đó kịp thời đẩy lùi những thông tin trái chiều, xuyên tạc làm ảnh hưởng đến uy tín Giáo hội. Thường xuyên tổ chức các khóa tập huấn về Hoằng pháp và Truyền thông để nâng cao kỹ năng hoằng pháp thuyết giảng truyền tải những giáo lý đúng chánh pháp và phù hợp với quan điểm chủ trương, đường lối của Giáo hội. Đồng thời tuyên truyền vận động, phổ biến sâu rộng đến Tăng Ni Phật tử luôn chánh niệm và ý thức trong việc sử dụng mạng xã hội, bình tĩnh sáng suốt khi tiếp cận với các thông tin lệch chuẩn. Với tinh thần: “khi ánh sáng có mặt thì bóng đêm sẽ tan biến, khi trí tuệ có mặt thì vô minh sẽ được đẩy lùi”. Nơi nào có tình thương thì hận thù và tâm đố kỵ sẽ được giảm bớt, sự an lành được nở hoa, từng bước hình thành một xã hội văn minh và nhân văn.
“Điểm nổi bật của ngành Hoằng pháp và truyền thông Phật giáo hiện nay là khuyến tấn mọi người nổ lực tinh tấn tu tập và phụng sự, làm rõ các vấn đề tín ngưỡng trong đời sống xã hội, tạo điều kiện cho những người đang trăn trở với đức tin có cái nhìn đúng đắn, khách quan hơn về tôn giáo. Giúp mỗi người phát huy ý thức, truyền thống dân tộc, góp phần xây dựng khối đại đoàn kết. Bên cạnh đó, đóng góp một phần không nhỏ trong việc tuyên truyền, phổ biến và định hướng cho việc kiến tạo, mở rộng và phát triển đạo tràng, xây dựng nếp sống văn hóa truyền thống, đạo đức dân tộc và sự phát triển vững mạnh của Giáo hội.
5. Giáo hội Phật giáo Việt Nam trong công tác giáo dục đào tạo và nghiên cứu dịch thuật
Trong 42 năm qua, Giáo hội luôn được đặc biệt quan tâm đến công tác Giáo dục Phật giáo thông qua việc tạo mọi điều kiện thuận lợi để Tăng Ni được tu học nâng cao trình độ học vấn bằng việc mở rộng các loại hình đào tạo Phật học. Hiện nay, trên toàn quốc có 4 Học viện Phật giáo ở Hà Nội, Huế, Thành phố Hồ Chí Minh và Cần Thơ. Ngoài ra còn có 38 trường Cao trung Phật học và hàng trăm lớp sơ cấp Phật học tại các địa phương. Chương trình đào tạo thạc sĩ và tiến sĩ Phật học đã được triển khai. Giáo hội còn gửi Tăng Ni đào tạo nâng cao ở các quốc gia trên thế giới . Đây sẽ là nguồn nhân lực kế thừa có trình độ Phật học và thế học tốt, đáp ứng yêu cầu hoạt động Phật sự của các cấp Giáo hội trong thời gian tới. Hơn 42 năm hình thành và phát triển, có thể nói chương trình giáo dục Phật giáo đã đi đến mức độ hoàn chỉnh và hệ thống hóa toàn diện từ hình thức đến nội dung, nhất là trong giai đoạn tiếp cận, hội nhập quốc tế, hệ thống giáo dục Phật giáo các cấp luôn luôn nổ lực hoàn thiện và phấn đấu không ngừng trên mọi lĩnh vực, đặc biệt trong công tác giao lưu hợp tác với các môi trường giáo dục khác trong và ngoài nước, nhất là lãnh vực Giáo dục Phật học. Với những thành quả giáo dục như hiện nay là một tín hiệu đáng mừng cho nền giáo dục Phật giáo Việt Nam nói riêng, hệ thống giáo dục tại Việt Nam nói chung trong hiện tại và chấp cánh cho mơ ước sự phát triển về ngành Giáo dục Phật giáo trong tương lai theo đúng di nguyện của Đức Đệ Nhất Pháp Chủ GHPGVN Đại lão Hòa thượng Thích Đức Nhuận.
Các hoạt động của viện nghiên cứu Phật học cũng đã đạt được những thành tựu nổi bật trong thời gian qua tiêu biểu như: thành lập các Phân viện nghiên cứu, Trung tâm phiên dịch Hán Nôm Huệ Quang; Trung tâm Phật học Hán truyền; Trung tâm nghiên cứu Phật giáo; Trung tâm nghiên cứu và ứng dụng thiền học Nam tông; Trung tâm Nghiên cứu Pali học; Trung tâm nghiên cứu và ứng dụng thiền học Nam tông; Bên cạnh đó Viện thường xuyên tổ chức các lớp đào tạo phiên dịch Hán nôm, Hán tạng, Pali, Abhihamma. Đồng thời phối hợp tổ chức nhiều phiên hội thảo, tọa đàm và tham gia đóng góp các công trình nghiên cứu trên các diễn đàn cấp quốc tế và quốc gia đã để lại tiếng vang rất lớn đối với giới nghiên cứu, học thuật trong và ngoài nước. Đặc biệt hiện nay Viện Nghiên cứu Phật học đang nổ lực quyết tâm hoàn thành công trình ấn hành “Tam tạng Thánh điển Phật giáo Việt Nam” đây được xem là sứ mệnh thiêng liêng của Viện và bước đầu đã có những thành tựu nhất định thông qua Lễ ra mắt 2 tập Kinh trung bộ và Kinh trường bộ trở thành sự kiện quan trọng đánh dấu khởi đầu cho việc ra đời của các bộ Kinh trong tương lai gần.
Trong 42 năm qua, GHPGVN đã góp phần định hướng phát triển nền giáo dục nhân quả, nhân bản và toàn diện. Giáo dục Phật giáo luôn luôn nhắm đến mục tiêu đào tạo con người hướng thiện, đem đến lợi lạc cho tha nhân, cùng cộng đồng xã hội chung tay xây dựng nền hòa bình, thịnh vượng, xã hội ngày càng văn minh.
6. GHPGVN đồng hành cùng đất nước trên các hoạt động phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội
Những di sản văn hóa của Phật giáo đang tiếp tục phát huy tác dụng, tạo nên sắc thái dân tộc, góp phần làm phong phú bản sắc văn hóa Việt Nam. Nhiều quần thể tâm linh, chùa chiền, tự viện đã góp phần phát triển kinh tế, góp phần thúc đẩy ngành du lịch tâm linh phát triển mạnh mẽ, có thể xem đây là một trong những nhân tố làm đòn bẩy cho sự phát triển kinh tế nước nhà.
Hiện cả nước có trên hàng chục triệu tín đồ Phật giáo, đa số người dân đều kính ngưỡng Phật giáo, nên vai trò của Phật giáo trong việc xây dựng và phát triển kinh tế, văn hóa và xã hội hết sức quan trọng. Trên thực tế, nhiều doanh nhân Phật tử thấm nhuần tư tưởng Phật giáo, đã đem triết lý Phật giáo vào việc điều hành và phát triển tổ chức, xây dựng môi trường cạnh tranh lành mạnh, một phần lợi nhuận được chú trọng vào công tác hoạt động xã hội, thiện nguyện, giúp đỡ người nghèo, người có hoàn cảnh khó khăn, đã để lại nhiều ấn tượng tốt đẹp trong cộng đồng xã hội.
GHPGVN tích cực tham gia cùng các tổ chức kinh tế, văn hóa, xã hội… vận động tăng, ni, tín đồ Phật tử xây dựng xã hội phát triển lành mạnh. Thông qua đạo lý nhà Phật, áp dụng những nguyên tắc đạo đức như từ bi, cảm thông, lương thiện và công bằng vào trong đời sống kinh tế, văn hóa để phát triển xã hội một cách hài hòa và bền vững. Trong những nhiệm kỳ gần đây, Ban Văn hóa Trung ương đã và đang quyết tâm triển khai những nội dung quan trọng như: Tiếp tục nghiên cứu, triển khai và phổ biến 4 đề án về (pháp phục, kiến trúc, ngôn ngữ và di sản); Thành lập Trung tâm bảo tồn Di sản và phát triển văn hóa Phật giáo Việt Nam; Khảo sát các di tích, di sản văn hóa Phật giáo. Kết hợp với Ban Trị sự Phật giáo Hội Phật giáo biên soạn tác phẩm: “Văn hóa Phật giáo các tỉnh, thành” và “Các bậc danh Tăng Việt Nam”; Xây dựng quy chuẩn các chương trình văn hóa Phật giáo và Thực hiện số hóa 3D các danh lam cổ tự tiêu biểu của cả nước; Thực hiện tọa đàm Văn hóa Phật giáo về các chủ đề liên quan đến Phật giáo; Hướng dẫn, hợp tác, kết nối văn hóa Phật giáo với các tỉnh thành trên cả nước; Nâng cao hiệu quả hoạt động văn hóa truyền thông Phật giáo. Thời gian gần đây Ban Văn hóa Trung ương đã liên tục tổ chức các hội thảo và tọa đàm nhằm hiện thực hóa các đề án và tổ chức các đoàn nghiên cứu, khảo sát thực tế để góp phần kết nối, lan tỏa, phổ biến, tuyền truyền và sưu tập các tài liệu khảo cổ tại một số tỉnh thành trong cả nước.
7. GHPGVN đồng hành cùng đất nước trong hoạt động từ thiện, nhân đạo, xóa đói giảm nghèo chung tay bảo vệ môi trường và phòng chống dịch bệnh
Phát huy tinh thần từ bi của đạo Phật và truyền thống tương thân tương ái của dân tộc Việt Nam, trong những năm qua các hoạt động từ thiện, nhân đạo luôn được coi là một trong những công tác trọng tâm của Giáo hội.
Với hệ thống trên 186 cơ sở Tuệ Tĩnh đường, hàng trăm phòng chẩn trị y học dân tộc, châm cứu, bấm huyệt, vật lý trị liệu, khám và phát thuốc nam, thuốc bắc; có trên 10 phòng khám Tây y, Đông Tây y kết hợp, đã khám và phát thuốc từ thiện cho hàng trăm ngàn lượt bệnh nhân, với kinh phí lên đến hàng chục tỷ đồng. Hiện nay, GHPGVN có trên 1.200 lớp học tình thương; 42 cơ sở nuôi dạy trẻ mẫu giáo bán trú, nuôi dạy trẻ mồ côi, trẻ khuyết tật,… với trên 25.000 em; trên 25 cơ sở nhà dưỡng lão, nuôi dưỡng trên 1.000 cụ già; và có khoảng 14 trường- dạy nghề miễn phí đã đào tạo và giới thiệu cho hàng nghìn học viên có việc làm. Mô hình ngày càng được nhân rộng và phát triển, góp phần làm giảm gánh nặng cho gia đình của các em và cho xã hội.
GHPGVN còn đặc biệt quan tâm đến công tác đền ơn đáp nghĩa, thể hiện tinh thần tri ân đối với những người đã hy sinh vì độc lập, tự do cho Tổ quốc. 40 năm qua, Giáo hội đã quyên góp và phụng dưỡng suốt đời hàng nghìn Bà mẹ Việt Nam Anh hùng, xây dựng hàng nghìn ngôi nhà tình nghĩa, tình thương; hàng nghìn tỷ đồng được quyên góp để góp phần chia sẻ và làm dịu bớt nỗi đau đối với những gia đình có người thân là thương binh, liệt sĩ, người có công với cách mạng. Với truyền thống uống nước nhớ nguồn, biết ơn những người đã hy sinh vì dân tộc, vì đất nước, hàng năm GHPGVN đã tổ chức nhiều Đại trai đàn cầu siêu cho liệt sĩ ở nhiều nghĩa trang trong cả nước như: TPHCM, Côn Đảo, Phú Quốc, Trường Sơn, Quảng Trị, Điện Biên,…
Ngoài những công tác từ thiện nêu trên, những công tác phúc lợi xã hội khác như: Xây cầu bê tông, đắp đường giao thông nông thôn, đóng giếng nước sạch, hiến máu nhân đạo, đóng góp các quỹ từ thiện vì người nghèo, học sinh hiếu học, giúp phụ nữ nghèo vượt khó, tặng xe đạp cho học sinh, xe lăn cho bệnh nhân nghèo, tặng xuồng ghe, hỗ trợ áo quan, hỗ trợ mổ mắt miễn phí cho bệnh nhân nghèo bị đục thủy tinh thể, bệnh tim nhi, phát quà tết, quà trung thu cho các cháu thiếu nhi, nồi cháo tình thương, bữa ăn từ thiện cho bệnh nhân nghèo tại các bệnh viện, phòng khám đa khoa v.v… đều được GHPGVN quan tâm chỉ đạo tăng, ni, phật tử tích cực tham gia.
GHPGVN luôn hướng dẫn, đôn đốc các Ban viện Trung ương và Ban Trị sự Phật giáo các tỉnh thành nghiêm túc thực hiện cam kết về vấn đề bảo vệ môi trường (BVMT), chống biến đổi khí hậu (BĐKH) đã ký kết thỏa thuận với MTTQ và ngành TN&MTcác cấp. Bảo vệ, giữ gìn tốt cảnh quan, môi trường tại các cơ sở tự viện do Giáo hội quản lý. Thường xuyên vận động tăng ni, phật tử xóa bỏ những tập quán, thói quen sinh hoạt gây ô nhiễm môi trường, làm tăng BĐKH; xây dựng cơ sở Phật giáo xanh, sạch, đẹp; phối hợp với Mặt trận và cơ quan quản lý nhà nước về môi trường tổ chức các lớp tập huấn nhằm nâng cao năng lực BVMT và ứng phó với BĐKH của các cấp Giáo hội; hỗ trợ các tổ chức Phật giáo ở 63 tỉnh, thành phố xây dựng, nhân rộng những mô hình điểm trong Phật giáo và Nhân dân tham gia BVMT, ứng phó với BĐKH phù hợp với đặc điểm, điều kiện cụ thể của Phật giáo ở mỗi địa phương nhằm nâng cao ý thức chủ động phòng, tránh thiên tai, dịch bệnh thích ứng với BĐKH. Phối hợp vận động, kêu gọi sự ủng hộ, đóng góp các nguồn lực vật chất và tinh thần của các tổ chức, cá nhân, các doanh nghiệp hỗ trợ cho chương trình BVMT và ứng phó với BĐKH.
Đặc biệt từ cuối năm 2019 đến nay khi Đại dịch COVID 19 bùng phát và diễn biến phức tạp tại một số tỉnh thành trong cả nước. Hưởng ứng lời kêu gọi của Chủ tịch nước, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Đoàn Chủ tịch Ủy ban TƯ MTTQVN, Trung ương Giáo hội đã có thông bạch, công văn vận động Ban, Viện Trung ương, Ban Trị sự GHPGVN các cấp, Tăng Ni, Phật tử ủng hộ, đóng góp vào quỹ Vaccine phòng chống dịch bệnh. Hội đồng Trị sự GHPGVN đã trao 2 tỷ đồng chuyển vào tài khoản Quỹ phòng, chống dịch bệnh Covid-19 của Ủy ban TWMTTQVN và đăng ký 20 tỷ đồng giá trị các hàng hóa thiết yếu cứu trợ cho vùng dịch. Hưởng ứng Quỹ Vắc xin do Thủ tướng kêu gọi, Hội đồng Trị sự trao 3,5 tỷ đồng đã chuyển vào tài khoản của Quỹ Vắc xin, trao tặng Tp. Hồ Chí Minh chống dịch số tiền 2 tỷ đồng. Trong 4 tháng của đợt dịch COVID-19 lần thứ 4, kể từ cuối tháng 4 đến cuối tháng 8, GHPGVN đã ủng hộ cho Quỹ phòng, chống COVID-19 của Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và Quỹ vắc xin của Chính phủ cùng với sự đóng góp của Ban Trị sự Phật giáo trong cả nước cho quỹ vắc xin Mặt trận Tổ quốc các tỉnh, thành phố là 135 tỉ đồng. Ngoài ra, Giáo hội Phật giáo còn ủng hộ nhiều thiết bị y tế như máy thở, máy tạo oxy, quần áo bảo hộ, khẩu trang, thực phẩm, 5 triệu suất ăn cho người dân khó khăn ở vùng dịch, các y bác sĩ tuyến đầu. Tổng trị giá ước tính 382,5 tỉ đồng. Ngoài ủng hộ về vật chất, đến nay giáo hội tiếp nhận đơn đăng ký tình nguyện tham gia vào tuyến đầu chống dịch của 1.250 vị tăng ni, trong số đó 150 người đã tham gia tại bệnh viện dã chiến số 10, 13 ở TP.HCM và tại Bình Dương, Đồng Nai, Long An. Có 5 điểm chùa, cơ sở thờ tự ở Bắc Giang, Nghệ An, Bình Dương được trưng dụng thành nơi chăm sóc bệnh nhân mắc COVID-19, làm nơi cách ly.
8. GHPGVN đồng hành cùng đất nước trên con đường quan hệ quốc tế và đối ngoại nhân dân
Trong 42 năm qua, GHPGVN đã tích cực thể hiện vai trò quan hệ quốc tế của mình. Giáo hội đã trở thành thành viên của các tổ chức quốc tế như Hội Phật giáo châu Á vì Hòa bình (ABCP), Thành viên sáng lập Liên minh Phật giáo Thế giới (Ấn Độ), Hội Phật giáo Thế giới Truyền bá Chánh pháp, Hội Đệ tử Như Lai Tối thượng (Sri Lanka), Ủy ban Quốc tế Đại lễ Vesak Liên Hiệp Quốc (Thái Lan), Ủy ban Đại học và Cao đẳng Phật giáo Thế giới tại Thái Lan, Thành viên Hội Sakyadhita Thế giới cũng như lãnh đạo Hội Phật tử Việt Nam tại Pháp và châu Âu… và đang liên kết thân hữu với các nước Phật giáo: Lào, Campuchia, Myanmar, Thái Lan, Triều Tiên, Mông Cổ, Sri Lanka, Ấn Độ, Nhật Bản, Pháp, Trung Quốc, vùng lãnh thổ Đài Loan – Trung Quốc và một số nước châu Âu, Tây Âu, Bắc Mỹ…
Giáo hội đã tổ chức đón tiếp các phái đoàn Phật giáo quốc tế đến thăm viếng và trao đổi thông tin tại Văn phòng I chùa Quán Sứ, Hà Nội; Văn phòng II Thiền viện Quảng Đức, Tp.HCM và tại một số trụ sở văn phòng tỉnh/thành hội Phật giáo trong cả nước. Qua đó hai bên đã trao đổi các vấn đề liên quan đến tôn giáo, đời sống, văn hóa, xã hội đã để lại nhiều ấn tượng tốt đẹp.
Nhằm trao đổi kiến thức và giao lưu về mặt học thuật trên diễn đàn Phật giáo quốc tế, Giáo hội đã cử đoàn tham dự các cuộc hội nghị và hội thảo quốc tế trực tiếp và trực tuyến tại các nước như Thái Lan, Lào, Campuchia, Myanmar, Triều Tiên, Mông Cổ, Sri Lanka, Ấn Độ, Nhật Bản, Pháp, Mỹ, Trung Quốc, vùng lãnh thổ Đài Loan, Philippines, Indonesia, Tây Ban Nha và Singapore… Đoàn đại diện GHPGVN đã tham dự 11 lần Đại lễ Vesak Liên Hiệp Quốc tại Thái Lan và 3 lần Đại lễ Vesak Liên Hiệp Quốc tại New York, Hoa Kỳ; tham dự Hội nghị thành lập tổ chức Liên minh Phật giáo Toàn cầu tại Ấn Độ cũng như kỷ niệm 2.600 năm ngày đức Phật thành đạo dưới cội Bồ đề tại Bồ Đề Đạo Tràng thuộc tiểu bang Bihar, Ấn Độ và tại Sri Lanka.
Đặc biệt, GHPGVN còn đăng cai tổ chức Đại lễ Vesak Liên Hiệp Quốc năm 2008 (tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia, Hà Nội), năm 2014 (tại Bái Đính, Ninh Bình) và năm 2019 (tại Trung tâm văn hóa Phật giáo chùa Tam Chúc, Hà Nam) với sự hiện diện của 115 quốc gia và các vùng lãnh thổ trên thế giới, đạt nhiều thành quả tốt đẹp ngoài sự mong đợi. Đây là hoạt động nổi bật nhất trong sứ mệnh hội nhập Quốc tế của GHPGVN.
Bên cạnh những kết quả đã đạt được, các ban, ngành hoạt động chuyên môn cần khắc phục một số hạn chế về công tác tổ chức và có chiến lược đào tạo năng lực, trình độ chuyên môn cho các tầng lớp nhân sự, để GHPGVN ngày càng phát triển theo tinh thần “Trí tuệ – Kỷ cương – Hội nhập – Phát triển”. Như Cố Đại lão Hòa thượng Thích Phổ Tuệ Đức Đệ tam Pháp chủ kêu gọi: “Giáo hội chúng ta cần phải phát huy hơn nữa truyền thống hộ quốc an dân, đồng hành cùng dân tộc. Không ngừng tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc, đẩy mạnh các hoạt động đối ngoại văn hóa tôn giáo, chăm lo đời sống văn hóa tâm linh của cộng đồng người Việt ở trong và ngoài nước, thông qua đó giới thiệu tới bạn bè quốc tế hiểu biết sâu rộng về lịch sử, văn hóa, đất nước và con người Việt Nam góp phần tạo môi trường hòa bình, ổn định nhằm xây dựng và phát triển đất nước, giữ vững chủ quyền biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc” và tại Đại hội Đại biểu Phật giáo toàn quốc lần thứ IX nhiệm kỳ 2022 – 2027 tại Thủ đô Hà Nội, Trưởng lão Hòa thượng Thích Trí Quảng Đức Đệ tứ Pháp chủ cũng đã kêu gọi: “Giáo hội lấy việc tu tập pháp hành của Tăng ni, Phật tử là nhiệm vụ trọng tâm trong hoằng pháp và hướng dẫn Phật tử đáp ứng nhu cầu thực tế đòi hỏi cấp bách hiện nay của các tầng lớp trong xã hội. Giáo hội cũng đặt ra mục tiêu thường xuyên giám sát, kiểm soát, tăng cường quản lý, chấn chỉnh sinh hoạt của tăng ni, tự viện trong cả nước, nhất là đối với tăng ni trẻ trước những hoàn cảnh xã hội hiện đại.”
Trên các mặt hoạt động, GHPGVN đang tích cực phát huy tinh thần đồng hành xây dựng đất nước, tiếp tục gắn bó cùng các cấp chính quyền, cùng nhân dân xây dựng xã hội bình đẳng và văn minh, xứng đáng là một tôn giáo “hộ quốc – an dân” đồng hành cùng dân tộc. Phát biểu khai mạc tại Đại hội Đại biểu Phật giáo toàn quốc lần thứ IX nhiệm kỳ 2022 – 2027 tại Hà Nội, Hòa thượng Thích Thiện Nhơn – Chủ tịch Hội đồng Trị sự GHPGVN đã nhấn mạnh:
Đất nước ta, sau hơn 35 năm đổi mới, Việt Nam đang có cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế ngày càng cao trên thế giới. Song, trong bối cảnh tình hình chung, bên cạnh những thuận lợi, thời cơ, cũng đặt ra nhiều thách thức đan xen, đặt ra nhiều vấn đề mới, yêu cầu mới nặng nề, phức tạp hơn đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trước tình hình đó, với truyền thống yêu nước, đồng hành cùng dân tộc của Phật giáo Việt Nam, Tăng Ni, Phật tử Giáo hội Phật giáo Việt Nam tiếp tục không ngừng nêu cao tinh thần đoàn kết, hòa hợp, trưởng dưỡng đạo tâm, trang nghiêm Giáo hội để vững bước trong sự nghiệp chung chăm lo cho cuộc sống ấm no, hạnh phúc của Nhân dân. Giáo hội Phật giáo Việt Nam đồng hành cùng đất nước hướng đến năm 2045 kỷ niệm 100 năm ngày thành lập nước, phấn đấu xây dựng đất nước Việt Nam trở thành nước phát triển, hùng cường, thịnh vượng.
Nhiệm kỳ IX (2022-2027), Tăng Ni, tín đồ Phật tử các cấp Giáo hội Phật giáo Việt Nam nỗ lực phấn đấu theo định hướng: Kỷ cương, Trách nhiệm, Đoàn kết, Phát triển. Tại Đại hội này, các đại biểu có nhiệm vụ tập trung thảo luận, đánh giá, rút ra bài học kinh nghiệm, phương thức thực hiện hiệu quả các Phật sự trong điều kiện, hoàn cảnh thực tế trong nhiệm kỳ vừa qua. Qua đó đề ra phương hướng hoạt động Phật sự nhiệm kỳ tới; thảo luận, đóng góp ý kiến vào 12 mục tiêu Phật sự lớn của Giáo hội trong nhiệm kỳ tới, các dự thảo văn kiện trình Đại hội; suy tôn Đức Pháp chủ và bổ sung Hội đồng Chứng minh; suy cử Hội đồng Trị sự khóa IX, nhiệm kỳ 2022-2027; và một trong những nội dung quan trọng của Đại hội kỳ này là tiến hành tu chỉnh Hiến chương Giáo hội Phật giáo Việt Nam đảm bảo Hiến chương thực sự phù hợp với các quy định trong Luật tín ngưỡng, tôn giáo và pháp luật Nhà nước liên quan, cũng như phù hợp với thực tiễn trong công tác điều hành Phật sự.
Đại hội đại biểu Phật giáo toàn quốc lần thứ IX, nhiệm kỳ 2022-2027 là sự kiện đặc biệt quan trọng đối với Tăng Ni, đồng bào tín đồ Phật tử Giáo hội Phật giáo Việt Nam ở trong nước và nước ngoài. Thành công của Đại hội có ý nghĩa hết sức quan trọng trong sự nghiệp hoằng dương Phật pháp, góp phần chung tay cùng cả hệ thống chính trị và toàn thể Nhân dân phấn đấu thực hiện thắng lợi các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Vì vậy, tôi đề nghị Đại hội phát huy cao nhất tinh thần trách nhiệm, tập trung trí tuệ để đánh giá đúng thành tựu Phật sự đạt được, chỉ rõ những hạn chế, nguyên nhân, rút ra những bài học kinh nghiệm trong công tác điều hành Phật sự của Hội đồng Trị sự; đồng thời phân tích sâu những tiềm năng, lợi thế, nhìn ra những khó khăn, thách thức phía trước từ đó đề ra các mục tiêu, nhiệm vụ Phật sự trọng tâm và sáng tạo đột phá nhằm thực hiện thành công một cách hữu hiệu nhất các Phật sự ích đạo, lợi đời, đồng hành cùng cả hệ thống chính trị đem lại đời sống ấm no, hạnh phúc cho Nhân dân.
9. Kết Luận
Sau 42 năm xây dựng và phát triển, ngày nay GHPGVN đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, đồng hành cùng nhân dân cả nước xây dựng và phát triển đất nước. Trải qua 9 kỳ Đại hội Phật giáo Toàn quốc, từ 28 Ban Trị sự Phật giáo và 06 ban, ngành hoạt động trong nhiệm kỳ I đến nay, GHPGVN đã thành lập được 63 Ban Trị sự trên 63 tỉnh thành phố và 13 ban ngành hoạt động chuyên môn. Tính đến tháng 06 năm 2023, cả nước có trên 19.000 cơ sở, gồm 15.871 Tự viện Bắc Tông; 473 chùa Nam Tông Khmer; 112 chùa Nam tông Kinh; 546 Tịnh xá, 467 Tịnh Thất, 998 Niệm Phật đường, 54 Tự viện Phật giáo Người Hoa; 315 điểm sinh hoạt tôn giáo tập trung Tăng Ni hiện có 40.675 Bắc tông; 7.264 Nam tông Khmer, 1.754 Nam tông kinh (1.245 chư Tăng, 716 Tu nữ); 5.318 Khất sĩ. Tổng cộng 55.011 Tăng Ni. Tín đồ Phật tử khoảng 60% trên 93 triệu dân số.
42 năm một chặng đường lịch sử của Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã đem lại nhiều thành quả đáng trân trọng trong nhiều lãnh vực. Lịch sử cũng đã cho chúng ta xác tín rằng, dưới ngôi nhà chung Giáo hội Phật giáo Việt Nam, tinh thần “Lục hòa vô ngã” với phương châm “Đạo pháp – Dân tộc – Chủ nghĩa xã hội”, thì người con Phật trên đất nước Việt Nam thân yêu sẽ cùng nhau xây dựng ngôi nhà chung đó ngày càng hưng thịnh và điều đó đã chứng minh một cách thuyết phục với những gì mà Phật giáo Việt Nam đã gặt hái và đóng góp cho Đạo pháp và Dân tộc trong suốt 42 năm qua.
Tài liệu tham khảo:
Tài liệu Đại hội Đại biểu Phật giáo Toàn quốc lần thứ IX, Nhiệm kỳ 2022 – 2027.
Phật giáo Việt Nam góp phần quan trọng trong quá trình xây dựng và phát triển đất nước http://btgcp.gov.vn/Plus.aspx/vi/News/38/0/241/0/3259/Phat_giao_Viet_Nam_gop_phan_quan_trong_trong_qua_trinh_xay_dung_va_phat_trien_dat_nuoc
Đôi nét về đạo Phật và GHPGVN – Tác giả: Minh Nga, Phó Vụ trưởng Vụ Phật giáo, Ban Tôn giáo Chính phủ.
Đóng góp của Phật giáo trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc
http://phatgiao.org.vn/tham-luan-sach/201501/dong-gop-cua-Phat-giao-trong-cong-cuoc-xay-dung-va-bao-ve-To-quoc-16627/
40 năm một chặng đường hình thành, ổn định và phát triển Giáo hội Phật giáo Việt Nam – Tác giả: Hòa thượng Thích Huệ Thông, NXB Đồng Nai 2020
Đại đức Thích Minh Ân
