Theo Hòa thượng Trưởng ban VHTW GHPGVN Thích Thọ Lạc: “Toạ đàm tại chùa Yên Phú là kết quả của chuyến khảo sát hơn 40 ngôi chùa tại 10 tỉnh, thành miền Bắc từ ngày 17 đến 24/12/2022 với sự phối hợp của nhiều cơ quan chuyên môn: Viện Nghiên cứu Tôn giáo, Viện Bảo tồn di tích và Bảo tàng lịch sử Quốc gia, với sự tham gia của chư Tôn đức, các học giả, các nhà nghiên cứu… Hoạt động này nhằm phục vụ cho Hội thảm khoa học “Kiến trúc Phật giáo VN: thống nhất trong đa dạng” và cũng là tiếp tục thực hiện Đề án “Định hướng đặc trưng pháp phục, kiến trúc, ngôn ngữ, di sản văn hoá Phật giáo VIệt Nam (VHPGVN) đã được Hội đồng Trị sự GHPGVN phê duyệt tại Quyết định số 271 QĐ.HĐTS, ngày 14/7/2015.
Hòa thượng Trưởng ban VHTW GHPGVN Thích Thọ Lạc
Nhìn lại lịch sử, khoảng 2000 năm trước, Phật giáo được du nhập vào Việt Nam, trung tâm Phật giáo ở Luy Lâu - Dâu dần hình thành, có sự kết hợp với tín ngưỡng bản địa, thành hình hệ thống chùa Tứ pháp đặc trưng của PG miền Bắc. Thời Lý - Trần, rất khó hình dung mô hình kiến trúc chùa Phật do những biến thiên lịch sử, nhưng vẫn phần nào hiểu được kiến trúc chùa tháp thời Lý, ví dụ các chùa: Phật Tích (Bắc Ninh), Long Đọi Sơn (Hà Nam), Một Cột (Hà Nội). Thời Trần có hệ thống ở chùa Yên Tử. Kiến trúc PG ở miền Bắc thời Lê Trung Hưng được thể hiện khá rõ với các loại hình kiến trúc chủ yếu là Nội công Ngoại quốc, chữ Công, chữ Tam hay chữ Đinh. Mỗi loại hình đều có sự kế thừa, phát triển trên nền tảng kiến trúc cũ, thấy rõ từ các chùa Bút Tháp (Bắc Ninh), Vĩnh Nghiêm (Bắc Giang), chùa Thầy và chùa Tây Phương (Hà Nội). Nhiều ngôi chùa có kiến trúc rất đặc biệt như chùa Dâu (Bắc Ninh), chùa Một Cột, chùa Bổ Đà (Bắc Giang). Không ít ngôi chùa được dựng trên non hay sườn núi (Phật Tích, Đọi Sơn, Tây Phương, chùa Hang, Long Hoa…) tăng thêm sự phong phú, đa dạng và những đặt trưng riêng trong kiến trúc chùa Phật ở vùng đồng bằng Bắc bộ. Trải dài 2000 năm lịch sử, với nhiều biến thiên của vạn vật, sự thăng trầm của nhiều triều đại, Phật giáo Việt Nam không đứng ngoài vòng xoay con tạo đó. Tuy nhiên, Phật giáo Việt Nam đã để lại khối di sản đồ sộ, đặc biệt là các di sản kiến trúc làm cơ sở tu sửa, phục dựng di tích, thừa kế phát triển Văn hóa Phật giáo Việt Nam.
Chính vì thế, những ngôi chùa quê miền Bắc bao đời nay luôn là chốn linh thiêng, để người tu hành dẫn dắt chúng sinh trang nghiêm nơi cửa Phật, là nơi người dân chất phác hiền lương nương tựa và là điểm đến thân thiện của cộng đồng dân cư khắp nơi tìm về vào những dịp lễ hội.
Chư Tôn đức của các địa phương, các nhà khoa học, các nhà quản lý và nghiên cứu của các cơ quan nhà nước, một số Sở, Ban, ngành đã trình bày quan điểm về các vấn đề liên quan trong việc triển khai các đề án về ngôn ngữ, pháp phục, và tiếp tới là bảo tồn di sản kiến trúc Phật giáo trên tinh thần “thống nhất trong đa dạng”; trong đó chú ý đến những nét đặc trưng kiến trúc truyền thống, các biểu tượng, trang trí kiến trúc, hệ thống tượng thờ, đồ thờ pháp khí v.v… nhằm định hướng bảo tồn và phát triển. Một số ý kiến chỉ ra những bất cập và không có giá trị truyền thống trong kiến trúc của các ngôi chùa đã khảo sát; những bất cập trong quản lý, bảo tồn, phát huy giá trị di sản kiến trúc Phật giáo Việt Nam. Đồng thời, một số ý kiến đề xuất, định hướng thiết kế xây dựng, trùng tu các ngôi chùa cổ, chùa cũ nhằm đảm bảo tính truyền thống và đáp ứng được các công năng sử dụng theo xu thế thời đại; Cần có định hướng kiến trúc Phật giáo với những ngôi chùa xây dựng mới.
Cuộc toà đàm cũng đã bàn luận việc chọn biểu tượng mang tính thống nhất của kiến trúc Phật giáo Việt Nam nhằm giúp mọi người dễ nhận diện những nét chung của các ngôi chùa thuộc GHPGVN. Ban VHTW GHPGVN đã đưa ra hai biểu tượng mang tính gợi mở để rộng đường dư luận và chọn lựa, đó là trụ Kinh chuyển Pháp luân và biểu tượng trung của kiến trúc Phật giáo Việt Nam.
Với mong muốn việc xây dựng bộ quy chuẩn về kiến trúc Phật giáo Việt Nam thống nhất trong đa dạng hoàn chỉnh, đệ trình Hội đồng Trị sự GHPGVN phê chuẩn làm cơ sở khoa học cho việc định hướng, bảo tồn, phát huy giá trị đặc trưng văn hoá Phật giáo Việt Nam, Ban VHTWGHPGVN cùng các cơ quan chức năng đang nỗ lực hoàn thành trong thời gian sớm nhất./.
Ban Văn hóa Trung ương
