Ban Văn hoá TƯ: Khảo sát Kiến trúc Phật giáo các ngôi chùa cổ tại Hà Nam và Hà Nội

(PSO) Ngày 22/12/2022 (nhằm ngày 29/11 năm Nhâm Dần), đoàn khảo sát Kiến trúc Phật giáo Ban Văn hoá Trung ương (BVH TƯ) GHPGV do HT. Thích Thọ Lạc – UVTT HĐTS, Trưởng BVH TƯ làm trưởng đoàn cùng chư Tôn đức trong BVH TƯ và các chuyên gia, nhà nghiên cứu đến từ các Viện nghiên cứu Hán Nôm, Viện Nghiên cứu Tôn giáo, Viện Bảo tồn di tích, Bảo tàng lịch sử Quốc gia, Trung tâm UNESCO Nghiên cứu Bảo tồn Văn hóa Tôn giáo và Tín ngưỡng Việt Nam, Hội Khoa học Lịch sử tỉnh Sóc Trăng…đã có ngày làm việc thứ 6 tại các chùa thuộc địa phận tỉnh Hà Nam và thành phố Hà Nội.

Trong lịch trình công tác buổi sáng, về với tỉnh Hà Nam, phái đoàn có dịp tìm hiểu về huyền thoại Long Đọi Sơn – danh thắng nổi tiếng của trấn Sơn Nam

* Chùa Long Đọi Sơn là ngôi chùa cổ được xây dựng từ thời nhà Lý. 

Toàn cảnh chùa Long Đọi Sơn nhìn từ trên cao

Tiếp đón đoàn có TT. Thích Thanh Vũ, Viện chủ Tổ đình Long Đọi Sơn; ĐĐ. Thích Minh Chính, trụ trì chùa. Về phía chính quyền, đại diện xã Tiên Sơn có ông Nguỵ Văn Thức, Phó chủ tịch UBND xã; ông Lê Ngọc Sinh, Công chức văn hoá xã.

Đoàn Khảo sát chụp ảnh tại cổng chùa 

Long Đọi Sơn, di tích Quốc gia đặc biệt 900 năm tuổi tại Hà Nam. Hiện nay, ngôi chùa còn đang lưu giữ nhiều hiện vật quý giá có từ thời Lý, đặc biệt là tấm bia mộ cổ độc đáo.

Tấm bia Sùng Thiện Diên Linh

Khuôn viên chùa toạ trên đỉnh ngọn núi Đọi, thuộc xã Đọi Sơn, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam; do vua Lý Thánh Tông và Vương phi Ỷ Lan chủ trì cho xây dựng năm 1054 - 1058.

Nghiên cứu cổ vật

Khánh từ thời Vua Tự Đức

Trải qua nhiều biến cố lịch sử, vào thời thuộc Minh, chùa và tháp đã bị đánh đổ. Đến cuối thế kỷ XVI, dưới triều nhà Mạc, chùa được nhân dân xây dựng lại và làm cho thắng cảnh chốn tùng lâm lại trở nên mới mẻ.

Hoa văn cổ

Giai đoạn sau, năm 1840, sư tổ Thích Chiếu Thường đã cho mở rộng chùa Đọi Sơn lên đến 125 gian, đúc tượng Di Lặc, in ấn và lưu hành nhiều bộ kinh phật. Năm 1947, chùa lại bị phá hủy trong thời gian kháng chiến chống thực dân Pháp. Sau hòa bình, năm 1957, các tăng ni Phật tử và nhân dân đã tôn tạo, từng bước khôi phục lại chùa.

Tượng thờ trong chùa

Kiến trúc sư phát hoạ lại toàn cảnh chùa Long Đọi Sơn

Buổi chiều cùng ngày, đoàn tiếp tục khảo sát một số chùa cổ thuộc khu vực phía Tây Nam, Hà Nội.

* Chùa Bối Khê là ngôi cổ tự với niên đại 600 năm, lưu giữ nhiều nét kiến trúc độc đáo là địa điểm đầu tiên đoàn đến khảo sát.

Ngũ môn chùa Bối Khê

Chùa còn là nơi lưu giữ huyền thoại đánh giặc giữ nước oai hùng của đức Thánh Bối Nguyễn Đình An và những dấu tích tôn giáo Việt Nam đặc sắc khác.

Chánh điện chùa 

Theo sử sách ghi lại, thế đất chùa Bối Khê có đầy đủ cả Tứ linh và Ngũ xà, trên những phiến và dải đất cao mang dáng hình những con vật Long, Ly, Quy, Phụng, Xà.

Quan âm thiên thủ thiên nhãn và tượng bà Hậu thời Mạc

Chùa Bối Khê là một ngôi chùa tiêu biểu cho lối thờ “tiền Phật, hậu Thánh”. Phía trước thờ Phật, phía sau thờ đức Thánh Bối.

Tháp đức Thánh Bối

Tuy nhiên các pho tượng được văn bia mô tả trước thời nhà Nguyễn đều không còn, hiện chỉ còn hai pho tượng Quan âm thiên thủ thiên nhãn và tượng bà Hậu thời Mạc được tôn chủ ở ngôi thượng điện.

Chuyên viên Viện Nghiên cứu Tôn giáo trao đổi với chư Tôn đức trong đoàn

 Nghiên cứu văn bia tại chùa Bối Khê

Bệ đá chứa hoa văn ba thời nhà Mạc, nhà Lý, nhà Trần

Chư Tôn đức và các nhà nghiên cứu khảo sát kiến trúc tại chùa

Voi đá chùa

Vì nóc chùa từ thời nhà Mạc

* Chùa Trăm Gian - ngôi chùa được coi là di sản kiến trúc Phật giáo của Việt Nam là điểm dừng chân tiếp thep của đoàn. Chùa Trăm Gian (Quảng Nghiêm tự) hay chùa Tiên Lữ tọa lạc trên một quả đồi cao khoảng 50m, ở thôn Tiên Lữ, xã Tiên Phương, huyện Chương Mỹ, Hà Nội.

Thượng điện chùa Trăm gian

Chùa được khởi dựng từ niên hiệu Trinh Phù thứ 10 (1185) nhà Lý (Lý Cao Tông). Để có được ngôi chùa lớn và quy mô như hiện nay là đã được trùng tu và xây dựng qua nhiều thời đại.

Toà gác chuông 2 tầng, 8 mái

Chùa có hơn 150 pho tượng bằng gỗ và đất nung phủ sơn. Tượng Tuyết Sơn bằng gỗ chạm, cao 1.63m, là tác phẩm nổi tiếng mang phong cách nghệ thuật thời Lê Trung Hưng, thế kỷ XVII-XVIII; tượng Bồ tát Văn Thù bằng gỗ sơn son thếp vàng, cao 1.24m, thế kỷ XVII-XVIII; tượng Bồ tát Phổ Hiền bằng gỗ sơn son thếp vàng, cao 1.28m, thế kỷ XVII-XVIII. Bộ tượng Thập Bát La Hán và Thập Điện Minh Vương là những tác phẩm nghệ thuật đắc sắc bằng phù điêu gỗ sơn, mỗi bức cao 1.14m, ngang 0.70m.Chùa còn có tượng hậu Đặng Thế Vinh bằng gỗ sơn son thếp vàng, cao 1.40m, thế kỷ XVIII-XIX.

Tượng Tuyết Sơn bằng gỗ chạm, cao 1.63m, là tác phẩm nổi tiếng mang phong cách nghệ thuật thời Lê Trung Hưng, thế kỷ XVII-XVIII

Hình động vật trang trí quanh bệ đá bằng đất nung đỏ

Đài sen đá thời nhà Trần

Nhà giá ngự - nơi đặt kiệu Thánh để xem nghệ thuật múa rối nước

Đoàn khảo sát phù điêu Thập bát La Hán bằng gỗ

* Chùa Thầy là điạ điểm kế tiếp đoàn khảo sát đến. Đây là một trong những ngôi chùa có cảnh quan non nước hữu tình, thiên nhiên hòa hợp. Chùa Thầy (tên gọi khác là chùa Cả) được xây dựng vào thời vua Lý Nhân Tông (1072-1127), nằm tại huyện Quốc Oai, thành phố Hà Nội.

Chiêm bái và Khảo sát tại chùa

Thiền sư Từ Đạo Hạnh

Ban đầu chùa chỉ là một cái am nhỏ, gọi là Hương Hải am. Sau đó, vua Lý Nhân Tông cho xây dựng lại, gồm hai cụm chùa là chùa Cao trên núi (Đỉnh Sơn Tự) và chùa Dưới (Thiên Phúc Tự).

Cầu Nhật Tiên bắc ngang hồ Long Chiểu nối liền với đền thờ Tam phủ

Phần chính của chùa Thầy gồm ba tòa song song với nhau gọi là chùa Hạ, chùa Trung và chùa Thượng.

Hoa văn trạm khắc tại chùa

Chùa Hạ là nhà tiền tế, bày các tượng Đức Ông, Thánh hiền. Ống muống để tượng Bát bộ Kim Cương; Chùa Trung bày bàn thờ Phật, hai bên có hai tượng Hộ pháp, tượng Thiên vương; Chùa Thượng hay chùa trên tách biệt hẳn, ở vị trí cao nhất, biển đề Đại hùng Bảo điện, đồng thời là nhà Thánh, để tượng Di Đà tam tôn, tượng ba kiếp của Thiền sư Từ Đạo Hạnh, tượng cha mẹ Từ Đạo Hạnh.

Ông Sấm đội toà sen tượng thờ Ngài Từ Đạo Hạnh 

Hai tượng phỗng quỳ hầu vua Lý Thần Tông từ TK 18

Hệ thống thờ tượng Di Đà Tam Tôn được tạc từ thời nhà Mạc

Nghiên cứu hoa văn cổ khắc trên đá

* Chùa Tây Phương là địa điểm khảo sát cuối cùng trong ngày công tác thứ sáu của phái đoàn Ban Văn hoá Trung ương tại Hà Nội.

Toàn cảnh kiến trúc chùa

Truyền thuyết kể lại rằng, sự ra đời của ngôi chùa gắn liền với quá trình truyền bá Phật giáo vào Việt Nam. Muộn hơn vài thế kỷ, câu chuyện lại nghiêng sang một hướng khác, gắn với nhân vật Cao Biền – Tiết độ sứ thời nhà Đường (864 - 868) đã từng cai trị An Nam và đến đây xây dựng một kiến trúc tôn giáo, với ý đồ chặn long mạch xứ này.

Chánh điện

Truyền thuyết vẫn là truyền thuyết, còn chứng tích vật chất liên quan tới ngôi chùa, đó là thời Mạc Phúc Nguyên (1547 – 1561). Đây chính là thời điểm để ngôi chùa có quy mô như hiện nay. Sau đó, Vua Lê Thần Tông, Chúa Tây Vương Trịnh Tạc, Vua Lê Hy Tông có tu sửa thêm, nhưng không nhiều.

Vườn Tháp cổ trong chùa

Chùa Tây Phương hiện nay là một quần thể các đơn nguyên, bao gồm các hạng mục sau: Tam quan hạ, Tam quan thượng, Miếu Sơn Thần, Tiền đường, Trung đường, Thượng điện, Nhà tổ, Nhà Mẫu và Nhà khách.

HT. Trưởng ban thảo luận cùng TS. KTS Nguyễn Đình Toàn - nguyên Thứ trưởng Bộ Xây dựng về kiến trúc chùa 

Điểm nhấn của chùa Tây Phương nằm ở hệ thống tượng pháp, với những kiệt tác hiếm có trong nghệ thuật điêu khắc tôn giáo. Tiêu biểu là các pho Tuyết Sơn, Thập bát vị La Hán, Bát Bộ kim cương, có niên đại thế kỷ 18.

Tượng chùa Tây Phương - Tổ thứ 8 - Phật Đà Nan Đề

Tượng Kim Cương chùa Tây Phương

Ngoài ra còn có nhiều pho tượng nổi tiếng khác, thuộc thế kỷ 19, cũng vô cùng ấn tượng. Có thể nói, Tây Phương là một bảo tàng về tượng Phật giáo Việt Nam. Nói như thế, chắc cũng không lấy gì là ngoa ngôn, cường điệu.

Kiểm tra lại những hình ảnh tác nghiệp tại chùa

Năm 2014, Chính phủ đã công nhận chùa Tây Phương là Di tích Quốc gia đặc biệt về giá trị kiến trúc nghệ thuật.

Ban Văn hoá Trung ương